Gündəlik həyatımızda qarşılaşdığımız mənzərə getdikcə daha vahiməli bir xarakter almaqdadır: insanlar bir-birinə qarşı səbəbsiz aqressiv davranır, dialoqlar mübahisəyə çevrilir, anlaşılmazlıqlar kinə, sosial şəbəkələr isə psixoloji müharibə meydanına dönür.
Sual açıqdır: niyə hamı bu qədər aqressivdir?
Bu aqressiyanın səbəbləri çoxşaxəlidir. Birinci növbədə qeyd etmək lazımdır ki, aqressiya insanın psixoloji müdafiə mexanizmlərindən biridir. İnsan özünü təhdid altında hiss etdikdə, təhlükəyə cavab olaraq müdafiəyə keçər – bu müdafiə isə çox zaman aqressiv davranışla ifadə olunur. Müasir dövrdə isə “təhlükə” real olmaya bilər; iqtisadi çətinliklər, informasiya bolluğu, gələcək naməlumlığı və sosial müqayisələr insanı daim psixoloji təzyiq altında saxlayır. Bu da fərdləri dözümsüz, tez qıcıqlanan və nəticədə aqressiv hala gətirir.
Buna paralel olaraq, sosial şəbəkələrdə yaşanan “emosional partlayışlar” da bu prosesin mühüm bir hissəsidir. Facebook, Twitter, Instagram kimi platformalar insanları daim özlərini süni şəkildə təqdim etməyə vadar edir. Burada insanlar sanki səhnəyə çıxır, daha çox bəyənilmək, daha çox izləyici qazanmaq üçün yarışa girirlər. Bu yarışda məğlub olan, yəni özünü başqaları ilə müqayisədə “dəyərsiz” hiss edən fərd, bu dəyərsizlik hissini aqressiya ilə kompensasiya etməyə çalışır. Əslində bu, fərdi öz mənlik dəyərini bərpa etmək üçün apardığı iç savaşın cəmiyyətə yönəlmiş versiyasıdır.
Mədəniyyət də aqressiyanın yayılmasında mühüm rol oynayır. Populyar mədəniyyətdə zorakılığın normallaşdırılması, filmlərdə, musiqidə, hətta reklamlarda belə aqressiv davranışların cazibədar və güclü bir imiclə təqdim edilməsi cəmiyyətin şüuraltına aqressiyanı “güc göstəricisi” kimi yerləşdirir. Xüsusilə gənclər arasında bu, “sərt olmaq”la “haqlı olmaq” anlayışlarını bir-birinə qarışdırır. Beləliklə, nəzakət zəiflik, empati isə zəif xarakter kimi qəbul edilir.
Digər tərəfdən, ailə və təhsil sistemindəki çatışmazlıqlar da bu problemin dərinləşməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Uşaqlar ilk növbədə ailədə davranış modellərini öyrənir. Əgər ailə daxilində zorakı və ya təzyiqli ünsiyyət hakimdirsə, uşaq bunu normal ünsiyyət forması kimi qəbul edir. Təhsil müəssisələrində isə tənqidi düşüncənin yoxluğu, emosional zəka bacarıqlarının inkişaf etdirilməməsi, müəllim-şagird münasibətlərində qarşılıqlı anlaşmanın zəifliyi, gənc nəslin hisslərini düzgün ifadə etmə bacarığını inkişaf etdirməsinə əngəl olur. Bu isə gələcəkdə emosional tənzimləmə bacarığı zəif olan, aqressiv reaksiyalara meylli bir nəsil yaradır.
Bütün bu sadalananların fonunda, insanlar bir-birlərini dinləmək əvəzinə, üstünlük qurmaq uğrunda bir növ psixoloji müharibəyə girirlər. Cəmiyyətin ümumi tonu daha sərt, daha müdafiəçi və daha qapalı bir xarakter alır. Bu, sosial etimadın itirilməsinə, insanların bir-birinə qarşı laqeyd və qərəzli münasibət sərgiləməsinə səbəb olur.
Lakin bu vəziyyət qaçılmaz deyil. Aqressiyanın artmasının qarşısını almaq üçün bir neçə istiqamətdə dəyişikliklərə ehtiyac var. İlk növbədə, psixoloji sağlamlıq məsələsinə daha ciddi yanaşılmalıdır. İnsanların emosional vəziyyətlərini idarə edə bilməsi üçün həm fərdi səviyyədə, həm də ictimai siyasət səviyyəsində dəstək sistemləri qurulmalıdır. Məktəblərdə emosional zəkanın inkişaf etdirilməsi üçün proqramlar tətbiq olunmalı, ailələrə valideynlik bacarıqları ilə bağlı təlimlər verilməlidir.
Eyni zamanda, mətbuat və sosial media platformaları zorakılığı normallaşdıran, aqressiyanı qəhrəmanlıq kimi təqdim edən yanaşmalardan uzaq durmalı, daha empatik və ədalətli ünsiyyət modelləri təqdim etməlidir. Mədəniyyətin formalaşmasında böyük rol oynayan bu platformalar, aqressivliyi təşviq edən deyil, onu sorğulayan və tənqid edən yanaşmanı mənimsəməlidirlər.
Nəticə olaraq, “niyə hamı aqressivdir?” sualına sadə bir cavab yoxdur. Aqressiya – fərdi, sosial və mədəni səbəblərin birgə nəticəsidir. Amma bu aqressiyanı azaltmaq və daha sağlam, empatik bir cəmiyyət qurmaq mümkündür. Bunun üçün ilk addım olaraq hər birimiz öz davranışlarımızı, hisslərimizi və reaksiyalarımızı dürüst şəkildə analiz etməli, başqalarını deyil, öncə özümüzü dəyişmək üçün çalışmalıyıq.
Yazını Hazırladı: Mirismayıl Xələfli
Xeberde.az
